Spotkania z historią (7)
Kościół poewangelicki
10 października 1759 r. wojska rosyjskie podpaliły Górę. Ogień zniszczył miasto. Wówczas spłonął średniowieczny ratusz znajdujący się na rynku, ocalała jedynie wieża ratuszowa. W latach 1765–1781 wzniesiono nowy murowany zbór ewangelicki na środku rynku. Wieża ratuszowa została zaadaptowana jako dzwonnica nowego kościoła.
Krótko po wojnie korzystała z kościoła poewangelickiego mała grupa wiernych kościoła metodystycznego. [1] W 1955 r. Państwowe Zakłady Zbożowe w Górze chciały w nim urządzić magazyny zbożowe, ale prezydium PRN nie zgodziło się na ich lokalizację w centrum miasta. PZGS planowało w kościele uruchomić rolniczy dom towarowy. W przypadku odmowy zamierzało wystąpić z wnioskiem o zezwolenie na rozbiórkę. [2] Budynek był użytkowany jako magazyn mebli (w 1958 r.).
We wnioskach konserwatorskich z listopada 1958 r. w dziale obejmującym najcenniejsze obiekty zabytkowe wymagające remonty na pierwszym miejscu znalazł się ten kościół. Autorzy ocenili, że wpływa ujemnie na ukształtowanie przestrzenne rynku. Stwierdzili, iż „Ze względu jednak na jego zabytkowe formy barokowe i bardzo ciekawe wnętrze z cennymi zabytkowymi elementami architektonicznymi wymaga przeprowadzenia remontu i adaptacji na cele świeckie z zastosowaniem zachowania układu i wyposażenia architektonicznego wnętrza.” Uważali, że nadawałby się na Miejski Dom Kultury lub ratusz. Do czasu podjęcia adaptacji zalecali podjęcie robót zabezpieczających takich jak remont i wymiana fragmentów więźby dachowej, przełożenia pokrycia dachowego, osłonięcie i zabezpieczenie nagrobków i rokokowego wystroju, zwłaszcza drewnianych balustrad i prospektu przez zagrodzenie i wywieszenie odpowiednich napisów.
14 stycznia 1959 r. podczas posiedzenia Komisji Budownictwa i Gospodarki Komunalnej Powiatowej Rady Narodowej omawiano sprawę kościoła poewaneglickiego. Stwierdzono, że rozebrać łatwo, ale trudniej zbudować. Rozbiórka przyniosłaby niewielkie korzyści – drzewo i gruz. Budynek ten nadawałby się na magazyn którejś z górowskich instytucji handlowych, np. PZGS’u. [3]
Jeszcze w tym samym roku w uchwale PPRN z 5 lutego 1959 r. w sprawie rozbiórki ratusza uznano, że „budynek po b. kościele metodystycznym” przeznaczyć na cele biurowe i umieścić w nim PMRN, Wydział Finansowy, sąd i prokuraturę. W tym celu zobowiązano Wydział Budżetowo-Gospodarczy i PMRN do opracowania założeń projektowych na adaptację budynku. [4]
Planowano jeszcze w nim urządzić halę targową lub sportową czy nawet basen kąpielowy. [5] Projektowano również urządzić w nim biurowiec, który miałby stać się siedzibą PMRN. Jednak już na początku 1960 r. było wiadomo, że PPRN postanowiło go rozebrać. [6] Stał się siedliskiem szczurów, które urządzały wypady na rynek. [7] Jeszcze w 1962 r. planowano przerobić ten budynek na lokale biurowe. [8]
W 1965 r. rozpoczęto wyburzanie kościoła, zamierzano je zakończyć 15 lipca 1966 r. Na ten cel otrzymano dotację z Wojewódzkiego Zrzeszenia Gospodarki Mieszkaniowej we Wrocławiu. Wtedy opracowano projekt urządzenia placu Bolesława Chrobrego (zieleniec, krzewy, drzewa, fontanna i piaskownica oraz postój taksówek, samochodów prywatnych i motocykli). [9] Próbowano ocalić przynajmniej średniowieczną wieżę jako cenny zabytek (starania Antoniego Bojakowskiego), ale i to się nie udało.
15 marca 1965 r. na posiedzeniu PMRN Janina Marcinkiewicz powiedziała o kościele ewangelickim, iż „Mówi, że mury tego gmachu są w dobrym stanie. Jednakże została wydana decyzja rozebrania obiektu razem z górującą nad miastem wieżą zegarową. Nie wzięto tutaj pod uwagę tego, że wydatki związane z rozbiórką tak dużego gmachu o zdrowych mocnych murach oraz wywiezienie materiałów i gruzu wyniesie połowę kosztów, które wydałoby się na jego adaptację. Nadmieniam, że Powiatowy Związek Gminnych Spółdzielni projektuje w przyszłej 5‑ciolatce urządzenie w tym gmachu Wiejskiego Domu Towarowego. W związku z czym należałoby wstrzymać pochopną decyzję o rozbiórce i poczekać do zrealizowania korzystnego dla mieszkańców miasta i powiatu planu Powiatowego Związku Gminnych Spółdzielni.” [10] Jest jeden z nielicznych głosów na temat rozbiórki tej świątyni.
Warto wiedzieć, że w archiwach zachowało bardzo mało informacji na temat rozbiórki tego kościoła, nie wiemy kto i dlaczego podjął taką decyzję. Być może ta rozbiórka ma związek z obchodami Tysiąclecia Państwa Polskiego (organizowanymi przez państwo) i Tysiąclecia Chrztu Polski (organizowanymi przez Kościół). Rozgorzał wówczas ostry spór o charakter tego jubileuszu. Może władze komunistyczne chciały w ten osobliwy sposób udowodnić swoją wyższość nad Kościołem.
W 1966 r. trwała rozbiórka tego kościoła. Planowano ją najpierw zakończyć 30 czerwca, potem ten termin przesunięto na 1 sierpnia. [11] Zakończono ją do końca roku.
Po rozbiórce kościoła rozebrano fundamenty (Przedsiębiorstwa Robót Rozbiórkowych w Wołowie), wywieziono gruz (POM w Górze i Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej) i wierzchnią warstwę ziemi oraz zrównano powierzchnię placu i nawieziono ziemię z cukrowni (POM w Górze), wykonano prace związane z zielenią (POM w Starym Wołowie); ponadto rozebrano całkowicie starą fontannę ze słupem oświetleniowym. [12] Na pustym placu wybudowano fontannę. W połowie lat osiemdziesiątych wzniesiono Pomnik Wdzięczności, a fontanna trafiła do parku, który powstał na terenie byłego cmentarz ewangelickiego.
Mirosław Żłobiński
[1] Koziołkowski Eryk: Okruchy życia religijnego na Ziemi Górowskiej w epoce PRL‑u. Cz. II. Kw. Górow. nr 17 s. XIV, il.
[2] APW: PPRN Góra Śląska 293 s. 77 (posiedzenie PPRN 1 grudnia 1955 r.)
[3] APW: PRN Góra Śląska 147 s. 17
[4] APW: PPRN Góra Śląska 319 s. 169
[5] Koziołkowski Eryk: Okruchy życia religijnego na Ziemi Górowskiej w epoce PRL‑u. Cz. II. Kw. Górow. nr 17 s. XIV-XV, il.; APW: PPRN Góra Śląska 1297 s. 13 (posiedzenie kolegium PKPG 26 marca 1958 r.)
[6] APL: PMRN Góra Śląska 9 s. 7 (sesja MRN 20 stycznia 1960 r.); APW: PPRN 1299 s. 4 (posiedzenie kolegium PKPG 16 lutego 1961 r.)
[7] Koziołkowski Eryk: Okruchy życia religijnego na Ziemi Górowskiej w epoce PRL‑u. Cz. II. Kw. Górow. nr 17 s. XIV, il.
[8] APW: PPRN Góra Śląska 346 s. 146 („Sprawozdanie z zagospodarowania nadwyżek w lokalach biurowych”, s. 144–147, na posiedzeniu PPRN 29 listopada 1962 r.)
[9] APW: PPRN Góra Śląska 373 s. 49 („Program aktywizacji gospodarczej miasta Góry”, s. 33–50, na posiedzeniu PPRN 23 czerwca 1965 r.)
[10] APL: PMRN Góra Śląska 76 s. 88–89
[11] APL: PMRN 16 s. 128–129 (sesja MRN 25 lipca 1966 r.). Nie udało mi się znaleźć zbyt wielu informacji na temat rozbiórki tego kościoła i tylko jeden dokument w całości poświęcony tej kwestii: „Rozliczenie materiałów uzyskanych przy rozbiórce kościoła ewangelickiego w Górze od początku rozbiórki do dnia 1 czerwca 1966 r.” (APL: PMRN Góra Śląska 16 s. 117)
[12] APW: PPRN Góra Śląska 376 s. 131–132 (9 XII 1966)
[WRGF id=111]