Kościół Bożego Ciała
14 grudnia 1375 r. w Ścinawie zawarto układ między Karolem – cesarzem rzymskim i królem Czech z synem Wacławem z jednej strony i trzem braciom – Henrykiem Starszym, Henrykiem Średnim Rumpoldem i Henrykiem Młodszym Wróblem, książętami Głogowa i Żagania, o dokładnym rozgraniczeniu miasta Góry i okręgu górowskiego na dwie równe części. Założycielem Góry był Henryk Głogowski, a po jego śmierci miasto odziedziczył jego syn Jan, który w 1345 r. połowę Góry i okręgu sprzedał królowi czeskiemu. Drugą połowę odziedziczył książę głogowsko-żagański Henryk Żelazny, którego synami byli trzej wcześniej wymienieni bracia. W traktacie z 1375 r. znalazła się pierwsza wzmianka o kaplicy cmentarnej, która miała być wspólnie użytkowana przez obydwie strony – królewską i książęcą.
Nie wiadomo, kiedy powstał kościół Bożego Ciała. Wieść ludowa z XVII w. mówiła, że to był dar bogatego Głogowa, co jest mało prawdopodobne. Domniemywano, że fundatorką kościoła była księżna cieszyńska Małgorzata (zmarła w 1480 r.), choć raczej tylko go obdarowała tak jak kościół św. Katarzyny.
Początki kościoła Bożego Ciała należy wiązać z powstaniem szpitala z kaplicą, co miało związek z rozwojem kultu Hostii Świętej. Średniowieczny szpital to bardziej przytułek niż instytucja medyczna. Być może ta świątynia powstała przed 1375 rokiem. W XIV w. Góra już posiadała szpital z kościołem św. Mikołaja, leżący poza bramą głogowską. Pierwsza o nim wzmianka pochodzi z 1359 r. Zapewne więc z drugiej strony miasta – za bramą polską – była usytuowana podobna budowla pełniąca funkcję przytułku.
Pod koniec XV w. kościół Bożego Ciała wymagał naprawy. Ówczesnemu proboszczowi w Rzymie udało się uzyskać odpusty w 1493 r.
Obecny kształt kościół (bez „Świętych Schodów”) uzyskał na początku XVI w. Rok 1538 był datą końcową tej fazy budowy późnogotyckiej świątyni. Powstała ona na miejscu wcześniejszego kościoła.
Reformacja do Góry dotarła w 1528 r. Ewangelicy przejmowali kościoły katolickie i adaptowali do swych potrzeb. Nie wiemy, kiedy zawładnęli kościołem Bożego Ciała (druga połowa XVI w. i pierwsza połowa XVII w.), i nie wiemy, kiedy zwrócili go katolikom.
Ze sprawozdania powizytacyjnego z 1687/88 dowiadujemy się, że kościół był murowany z 11 oknami, nakryty dachem z dachówek, a w drewnianej wieży wisał dzwon. Posadzka ceglana. Strop wspierał się na trzech kolumnach, przy których wisiały: krucyfiks, figura św. Walentego oraz grupa Ukrzyżowania złożona z Chrystusa Ukrzyżowanego, Marii i św. Jana. Znajdowały się trzy murowane ołtarze, z tego prawy poświęcony Matce Boskiej Bolesnej, lewy – św. Jerzemu. Odnotowano, że odbywały się procesje do kościoła, m.in. w niedzielę w czasie oktawy Bożego Ciała. Z kolei w 1722 r. wewnątrz świątyni znajdowały się ołtarze: główny poświęcony Wniebowzięciu Najświętszej Marii Panny, prawy – św. Hieronimowi, lewy – św. Wawrzyńcowi, ponadto ambona i chór bez organów.
W latach 1690–1694 powstało drewniane kolebkowe sklepienie z barokowymi malowidłami (polichromia). Umieszczone tu kompozycje to Arka Przymierza w świątyni Salomona, Ostatnia Wieczerza i najbliżej ołtarza hołd pięciu kontynentów.
W latach 1695–1705 wybudowano „Święte Schody” o 28 stopniach dzięki staraniom Jerzego Aleksa Abara, proboszcza górowskiego w latach 1695–1721. Powstały na wzór rzymskich znajdujących się obecnie w kaplicy papieskiej „Sancta Sanctorum” obok bazyliki św. Jana na Lateranie.
Umieszczenie poręczy wskazuje, że wierni wchodzili na kolanach. Na czternastym stopniu umieszczono niewielki oszklony otwór do przechowywania relikwii. Schody prowadzą do kaplicy przed obraz „Ecce Homo”, nazywany ołtarzem Piłata. Ściany i sklepienia klatki schodowej „Świętych Schodów” pokrywają malowidła ze scenami ze Starego Testamentu nawiązującymi do życia Chrystusa. Ściany kaplicy zawierają obrazy Męki Pańskiej – Biczowanie, Chrystus niosący krzyż, Chrystus przed Kajfaszem, Jezus przygotowywany na śmierć, płaczące kobiety Jerozolimy i uczonych w piśmie, skazujących Chrystusa. Stąd prowadzą w dół schody do komory grobowej.
W średniowieczu rozpowszechnił się zwyczaj naśladowania kaplicy Grobu Świętego w Jerozolimie, następnie – w czasach kontrreformacji. Budowle te składały się z dwu pomieszczeń – kaplicy, a pod nią komory grobowej. Zwieńczone były wieżyczką. Górowska kaplica nawiązuje do tego wzoru, tyle że zamiast grobu Chrystusa utworzono grób św. Aleksego.
O nim można przeczytać w „Legendzie o św. Aleksym”:
„Tu pod wschodem leżał,
Każdy nań pomyje, złą wodę lał.
A leżał tu sześćnaćcie lat,
Wszystko cirpiał przez Bog rad […]”
Ksiądz Jerzy Aleksy Abar był synem górowskiego sukiennika, studiował w Pradze i przez kilka lat był kanonikiem na Węgrzech. Być może stamtąd zaczerpnął swój pomysł na powiązanie „Świętych Schodów” z grobem św. Aleksego. Symboliczny grób proboszcza Abara znajduje się w murze okalającym dziedziniec kościoła św. Katarzyny.
Ok. 1722 r. wzniesiono wieżę i zakończono pracę przy polichromii górnej kaplicy.
W tym samym czasie, kiedy budowano „Święte Schody”, wzniesiono na trasie od bramy miejskiej do kościoła 10 stacji ze scenami Męki Pańskiej. Tędy odbywały się uroczyste procesje. Śladem po stacjach Męki Pańskiej jest drewniana figura Chrystusa Frasobliwego (prawdopodobnie z XVII w.), obecnie w kościele Bożego Ciała. Pochodzi ona z pierwszej kaplicy, leżącej niegdyś najbliżej miasta.
Górowska Kalwaria składała się z Drogi Krzyżowej, ze „Świętych Schodów” i grobu Św. Aleksego; w drugiej połowie XVIII w. powstała grupa Ukrzyżowania i ok. 1900 r. obecne kapliczki Drogi Krzyżowej. Tworzone w XVII i XVIII w. Kalwarie, czyli zespoły kaplic upamiętniających Mękę Pańską, miały zastąpić pielgrzymki do Ziemi Świętej.
Do cmentarza przylegał dom pustelnika wybudowany przez parafię. Prawdopodobnie pierwotny obszar cmentarza okalał istniejący do dziś mur ceglany. Mieszkający tu pustelnik (ostatni w latach 80. XIX wieku) opiekował się cmentarzem i kościołem oraz pełnił funkcję grabarza.
Góra leżała w granicach monarchii austriackiej do 1741 r. Wówczas Prusy zdobyły Śląsk. W wojnie siedmioletniej Austria próbowała odzyskać utracone ziemie. Jej sojusznikiem była Rosja. W 1759 r. doszło do największej katastrofy w dziejach Góry. Rosjanie bowiem spalili miasto, a ogień strawił wiele budowli miejskich, w tym poważnie uszkodził kościół parafialny św. Katarzyny. Wówczas kościół Bożego Ciała na czas remontu świątyni parafialnej przejął jej funkcje. Prawdopodobnie tę funkcję pełnił po pożarze w 1457 r. Po zawaleniu się stropu nad chórem w kościele św. Katarzyny w 1963 r. odprawiano tu niedzielne nabożeństwa.
W kościele Bożego Ciała po pożarze miasta spowodowanym przez Rosjan znalazły się uratowane elementy wyposażenia – poliptyk Matki Boskiej, św. Katarzyny i św. Barbary z 1512 r. przypisywany pracowni Jakuba Beinharta oraz intarsjowana ambona z 1571 r. Obecnie poliptyk, czyli wieloskrzydłowy ołtarz szafiasty, znajduje się w katedrze poznańskiej. W 1950 r. zawarto porozumienie między Ministerstwem Kultury i Sztuki a parafią. W zamian za ten cenny zabytek ta ostatnia otrzymała środki na odmalowanie kościoła parafialnego św. Katarzyny.
Ambona ta jest najstarszą z trzech zachowanych intarsjowanych ambon śląskich, wśród nich jest ambona z Osetna z 1622 r. Intarsja jest techniką zdobniczą polegającą na wykładaniu powierzchni drewnianej innymi gatunkami drewna. Na górowskiej ambonie umieszczono pięciu apostołów – św. Piotra, św. Pawła, św. Jana, św. Jakuba i św. Filipa. Została ufundowana przez mieszczan dla kościoła parafialnego. Prawdopodobnie ich nazwiska są wymienione na ambonie, jednym z nich był Gregor Joener, burmistrz Góry w latach 1592 i 1593.
W pobliżu cmentarza i kościoła Bożego Ciała powstał plac zabaw, gdzie co roku urządzano tzw. Górowskie Święto Dzieci. Po raz pierwszy je obchodzono w 1816 r. zarządzone przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma po zwycięstwie nad Napoleonem. W Górze rokrocznie świętowano. Obchody zmieniły charakter, początkowo była to nagroda dla dzieci, następnie przybrały formę święta ludowego wszystkich górowian. Śladem po miejscu do tańczenia jest tzw. patelnia, czyli betonowy podest.
W 1846 r. proboszcz Ferdynand Cogho przeniósł częściowo zniszczone kaplice Drogi Krzyżowej znajdujące się przy alei prowadzącej do kościoła Bożego Ciała na wzgórze z grupą Ukrzyżowania. W miejscach po kapliczkach umieszczono ławki. W 1859 r. Paul Stankiewicz odrestaurował kaplice Drogi Krzyżowej. Ten sam artysta w 1886 r. wykonał polichromię „Świętych Schodów” i odnowil malowidła wzdłuż Świętych Schodów.
Paul Stankiewicz (ur. w 1834 r. w Górze, zm. 1897 r.) w XIX w. był znanym malarzem portretów, wydarzeń historycznych i wnętrz kościelnych.
W latach 70. XIX w. przed główną bramą cmentarza stanął pomnik upamiętniający poległych w wojnie prusko-francuskiej (1870−1871). Z końca XIX w. pochodzi kaplica grobowa z malowidłami Paula Stankiewicza usytuowana w pobliżu kościoła Bożego Ciała.
W latach 80. i 90. XIX w. Góra przeżywała rozwój przemysłu. W 1889 r. w najbliższym sąsiedztwie kościoła i cmentarza powstała cukrownia. Działalność produkcyjna tego zakładu rozsiewała charakterystyczną słodkawą woń, która niejednokrotnie kojarzyła się z wizytami na grobach najbliższych. Obecnie (od 2006 r.) cukrownia nie działa.
Na początku XXI w. zakończono odnawianie kościoła Bożego Ciała. W miejscu grobu św. Aleksego powstał grób Chrystusa. Odnowienie świątyni było zasługą ks. Marka Białego, jego poprzedników i wielu innych osób. Uwieńczeniem tego dzieła była parafialna uroczystość 31 października 2001 r. z udziałem ks. kardynała Henryka Gulbinowicza.
Mirosław Żłobiński
Pierwodruk: „Św. Katarzyna” 2012 nr 2 s. 10–11, il.; nr 3 s. 7, il.
Warning: Undefined variable $SLGF_Hover_Color in /home/users/h679173/public_html/gora-katarzyna.pl/wp-content/plugins/simple-lightbox-gallery/simple-lightbox-slider-shortcode.php on line 109
Warning: Undefined variable $SLGF_Show_Gallery_Title in /home/users/h679173/public_html/gora-katarzyna.pl/wp-content/plugins/simple-lightbox-gallery/simple-lightbox-slider-shortcode.php on line 208
Warning: foreach() argument must be of type array|object, null given in /home/users/h679173/public_html/gora-katarzyna.pl/wp-content/plugins/simple-lightbox-gallery/simple-lightbox-slider-shortcode.php on line 225